Methodiek en instrumentarium
Door middel van onderzoek op het vlak van het woondomein, energiedomein en sociaal domein wordt de complexe opgave inzichtelijk gemaakt. Zowel op de schaal van de wijk als op de schaal van het woonensemble. Binnen deze groepen werden stromen geanalyseerd en diagnoses gemaakt, welke als basis hebben gediend voor het prototypisch ontwerp van een aanpassing van woningtypologie en een gebouw voor sociaal programma. Met behulp van digitale logboeken zijn de vorderingen van de verschillende stadia van het onderzoek gedocumenteerd. Het proces was opgedeeld in de volgende fases, waarbij de fases in elkaar overliepen en elkaar beïnvloeden. 1. onderzoek en analyse; 2. ontwikkelen van een strategie op de schaal van de wijk; 3. ontwerp/uitwerking van een woningprototype; 4. ontwerp/uitwerking van een openbaar / sociaal gebouw; 5. reflectie op de ontwikkelde strategie vanuit de uitwerking.
Gedurende het traject zijn verschillende instrumenten van de DOCA methode ingezet. Data: desk research, rapporten / grafieken, statistieken, diagrammen, kaarten. Opportunities: desk research / visualisaties. Challenges: desk research, historisch onderzoek / grafieken, kaarten. Anecdotes: veldwerk, interviews, experts / kaarten, foto’s en teksten.
Behoudend ontwerpen
De problematiek in Vrieheide vraagt om een strategie die om kan gaan met de versnippering van eigendom en het onvoorspelbare karakter van leegstand. De voorstellen kunnen worden gezien als verschillende uitwerkingen van een acupunctuurstrategie; een strategie die op kleine schaal door veranderingen aan de woning, of woonblok de neerwaartse spiraal tracht te doorbreken; door minimale ingrepen en investeringen, een maximaal effect proberen te bereiken op ruimtelijk, sociaal, ecologisch en economisch vlak. Het strategisch masterplan “Re-Activate Vrieheide” moet ervoor gaan zorgen dat de huidige problematiek op diverse schaalniveaus kan worden aangepakt. Er moet volgens Nadine Nievergeld in eerste instantie worden geïmproviseerd met de aanwezige kwalitei¬ten. Door het aantrekken van externe bezoekers en toeristen ontstaat nieuwe kansen voor de lokale economie. De leegstand wordt gebruikt voor tijdelijke woonvormen voor bezoekers en toeristen. Door middel van een simpele ingreep in de gevel wordt de energiehuishouding en de relatie tussen binnen en buiten verbeterd. Daarnaast worden mobiele ‘hutten’ gemaakt van sloopmateriaal, die tevens dienen als tijdelijk verblijf. Volgens Joost van Balen (gemeente Heerlen) zouden de studenten zich nog beter moeten bekwamen in ‘behoudend ontwerpen’.
Economische verdienmodellen
Veel studenten onderkennen dat het antwoord op de meervoudige problematiek (sociaal, ruimtelijk, economisch, energetisch) niet enkel met ruimtelijke interventies opgelost kan worden. Interessant is vooral de introductie van nieuwe economische dragers in het gebied, die passen bij het DNA van de wijk. “Re-Activate Vrieheide” doet dit door het aantrekken van externe bezoekers en toeristen, door leegstand in te zetten voor tijdelijke woonvormen. Zo komen er kansen en middelen die nieuwe stromen opgang brengen, met be¬trekking tot werk en inkomen, maar ook op sociaal en energie gebied. Het concept “Voedzaam Vrieheide” wil de omschakeling stimuleren van verwilderd kijkgroen naar zorgvuldig aangelegd eetgroen en daarmee tegelijkertijd Vrieheide aanhechten met de omliggende natuurgebieden. De nieuwe oogstbare kavels verzekeren de dagelijkse groente- en fruitbehoefte en reduceren de ecologische footprint. De aanwezigheid van een bio-onderzoekscentrum in de wijk, zorgt ervoor dat innovatieve biotechnieken hier als eerste worden toegepast en uitgetest. Vrieheide als pionier voor Nederlandse stadslandbouw in de 21e eeuw.
Nieuwe vormen van collectiviteit
Op welke schaal wordt de verandering georganiseerd? Bert Schellekens wil met ‘réanimation architecturale’ meer collectieve diversiteit brengen in de wijk. De strakke witte woningblokken van Vrieheide zijn door de jaren heen getransformeerd door een diversiteit aan individuele ingrepen. De versnipperde diversiteit in de huidige wijk is aangestuurd door individualisme. In het renovatieproject wordt deze in banen geleid tot een georiënteerde diversiteit, om de gemeenschapszin te versterken. Het gaat als het ware om een ‘réanimation architecturale’: de bestaande situatie wordt nieuw leven ingeblazen. Op woningniveau worden in de monotone woonblokken buurten gecreëerd met een eigen karakter. Binnen het project is een strategie ontwikkeld die een ruimtelijke interventie (product) laat samengaan met het ontwerp van een organisatievorm (proces). Het project organiseert en ontwerpt nieuwe vormen van collectiviteit.
Resultaten
De Studio heeft geresulteerd in nieuwe banden tussen de Provincie Limburg, de Gemeente Heerlen en de Academie van Bouwkunst. De waaier aan strategiën, die ruimtelijke interventies koppelen aan sociale, economische en ecologische doelen, zijn voorstellen die uitgaan van: ontwerpen voor behoud in plaats van groei, ontwerpen aan verdienmodellen die automatisch resulteren in visuele uitdrukkingen en het parallel ontwerpen van proces en product.
Credits
Opleiding: Academy of Architecture Maastricht - Zuyd Jaar 2013-2014 Waar: Heerlen Nederland Onderzoeker: Marco Broekman Studenten: Wim Jansen, Nadine Nievergeld, Bert Schellekens, Kaj Segers Docenten: Jules Beckers, Marco Broekman Verder betrokken bij het onderwijs: Niek Bisscheroux (AAM), Nol Reverda (lector demografische krimp, Hogeschool Zuyd), Ronald Rovers (lector gebouwde omgeving en regionale ontwikkeling, Hogeschool Zuyd), Rik Martens (Humblé Martens) Stakeholders: gemeente Heerlen - Joost van Daal (projectleider gebiedsontwikkeling Vrieheide), Parkstad Limburg/iba Parkstad- Thierry Goossens; Provincie Limburg- Frans Janssen; stichting wijkbeheer Vrieheide - wijkagent heer Peters